Sự cố chấm dứt hợp đồng thuê đất của nông dân trước thời hạn ở xã Khởi Nghĩa, huyện Tiên Lãng, Hải Phòng là rủi ro đã được tiên liệu trong "siêu" dự án nông nghiệp, được triển khai ở năm xã của hai huyện Tiên Lãng và Vĩnh Bảo.
Dự án do Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường triển khai.
Dự án bất thành, nông dân điêu đứng
Dù chưa thuyết phục được tất cả nông dân hai huyện Tiên Lãng, Vĩnh Bảo, nhưng đến cuối tháng 11/2009, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường đã tổ chức ký kết thuê được gần 500ha đất (bằng 25% kỳ vọng) của nông dân năm xã Cổ Am, Vĩnh Tiến, Trấn Dương, Hòa Bình (huyện Vĩnh Bảo) và Khởi Nghĩa (huyện Tiên Lãng) để triển khai "siêu dự án" nông nghiệp của mình trong vụ mùa năm đó.
Ngày 14/11/2009, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường tổ chức một buổi lễ ký kết hợp đồng thuê đất rầm rộ chưa từng có với nông dân xã Khởi Nghĩa với. Lãnh đạo huyện Tiên Lãng, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hải Phòng và đặc biệt là gần 20 cơ quan báo chí Trung ương và địa phương đã có mặt tại lễ ký này.
Tại đây, 1.110 hộ nông dân của xã Khởi Nghĩa đã tự nguyện ký vào hợp đồng cho Công ty Sơn Trường thuê hơn 105ha đất nông nghiệp trong vòng 5 năm, chủ yếu là đất trồng lúa.
Đổi lại, những hộ nông dân nghèo cầm trước một số tiền lớn bằng cả vụ thu hoạch mà chẳng phải lao động tay chân gì.
Cho doanh nghiệp thuê đất sản xuất, các hộ nông dân cũng vội vã bán các tư liệu sản xuất của mình đi như cày, bừa, trâu bò, xe cộ... và tự đi tìm cho mình một công việc tạm thời như đi bán hàng rong, thợ hồ, xe ôm... Chỉ có một số ít nông dân làm việc trong các nông trang của dự án.
Còn về phía doanh nghiệp, khi có đất, họ bắt tay ngay vào việc san mặt bằng, phá toàn bộ bờ thửa và triển khai đào rãnh kênh mương chằng chịt.
Ông Nguyễn Văn Bích - Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Khởi Nghĩa cho biết trong tổng số hơn 105ha đất thuê của nông dân, Công ty Sơn Trường chỉ trồng mới 4ha rau muống, gieo sạ 2ha lúa, số diện tích đất thuê còn lại để hoang, cỏ mọc cao cả mét.
Chưa kịp kết thúc mùa vụ vào tháng Năm này, ngày 20/3 vừa qua, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường đã đơn phương đề nghị phá hợp đồng thuê đất với bà con nông dân làm họ bất ngờ, luống cuống và bất bình. Lý do doanh nghiệp này đưa ra là họ khảo sát “không kỹ,” đất Khởi Nghĩa bị sình lầy, không phù hợp với việc đưa cơ giới hóa vào sản xuất tập trung.
Bị phá vỡ hợp đồng, nông dân xã Khởi Nghĩa lâm vào cảnh khó khăn khiến họ bức xúc, phản ứng kịch liệt lên chính quyền địa phương. Bởi lẽ, để khôi phục lại sản xuất, họ phải mất ít nhất một tháng để tiến hành một loạt công việc như chia lại ruộng đất, đắp bờ thửa, làm lại hệ thống thủy lợi, giao thông, mua sắm công cụ lao động...
Ước tính, chi phí khôi phục mỗi sào ruộng phải mất từ 7-8 triệu đồng - khoản tiền không nhỏ với các hộ dân nghèo Khởi Nghĩa.
Bài học đầu về hiện đại hóa nông nghiệp
Triển khai quá nóng vội là những gì người ta thấy ở siêu dự án nông nghiệp này. Một cách làm hoàn toàn mới mẻ trong sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam, chưa một lần làm thí nghiệm, song doanh nghiệp lại mạnh tay triển khai ồ ạt với quy mô lớn, trên diện rộng và liên quan tới hàng nghìn hộ nông dân.
Nghị quyết 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông thôn, nông dân chỉ rõ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu... Tuy nhiên, người nông dân vẫn là chủ thể của quá trình phát triển. Nghị quyết cũng nhấn mạnh giải quyết việc làm cho nông dân là nhiệm vụ ưu tiên xuyên suốt trong mọi chương trình phát triển kinh tế-xã hội của cả nước.
Trong trường hợp này, không thể phủ nhận sự mạnh dạn, tiên phong của một doanh nghiệp đầu tư cả trăm tỷ đồng vào trong lĩnh vực nông nghiệp. Tuy nhiên, doanh nghiệp mới chỉ chú trọng đến việc cơ giới hóa nông nghiệp bằng máy móc, trang thiết bị và những công nghệ cao để đem lại lợi nhuận kinh tế chứ chưa thực sự chú trọng đến người nông dân.
Thay vì trao cơ hội cho nông dân tiếp cận khoa học kỹ thuật cao, tiếp cận máy móc hiện đại thì dự án trên lại tách người nông dân rời xa đồng ruộng, rời xa tư liệu sản xuất.
Chưa biết hiệu quả kinh tế đến đâu, doanh nghiệp sẵn sàng chi cả tỷ đồng cho nông dân “ngồi mát ăn bát vàng” bằng cách trả tiền thuê đất cao gấp 2-3 lần so với hiệu quả trồng lúa. Bằng cách này, doanh nghiệp cho rằng là làm lợi cho dân. Song ai cũng biết, bản hợp đồng thuê đất với nông dân chỉ kéo dài trong 5 năm, bởi đến năm 2014, hiệu lực của Nghị định số 64/CP của Chính phủ (là Nghị định quy định về việc giao đất nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích sản xuất Nông nghiệp) hết hiệu lực.
Khi đó, nhiều người còn phân vân không biết nông dân ở những vùng dự án này có được giao đất nữa hay không, khi mà họ không còn nhu cầu dùng đất để sản xuất nông nghiệp mà chỉ để cho doanh nghiệp thuê làm dự án.
Nếu còn chủ quan
Sau thất bại ở Khởi Nghĩa, ông Tạ Quyết Thắng - Tổng giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường một mực cho rằng người bị thiệt hại duy nhất và nặng nề chỉ có Sơn Trường. Nông dân, chính quyền địa phương không bị ảnh hưởng gì cả.
Trái với suy nghĩ của ông Thắng, sự vụ trên đã làm đau đầu lãnh đạo huyện Tiên Lãng cũng như xã Khởi Nghĩa. Niềm tin của người dân đối với chính quyền xã, huyện đã bị giảm sút.
Theo ông Nguyễn Biên Hoà, Chủ tịch hội nông dân xã Khởi Nghĩa, nếu bây giờ có dự án nông nghiệp nào khác đầu tư vào xã thì sẽ rất khó khăn trong việc huy động dân làm theo.
Hiện nay, một mặt chính quyền ra sức dàn xếp giải quyết những tranh chấp giữa người dân và doanh nghiệp về lợi ích kinh tế, mặt khác phải tìm mọi biện pháp tổ chức sản xuất nông nghiệp, tránh tình trạng để diện tích đất trên bị hoang hóa thêm một vụ nữa, giảm thiệt hại cho nông dân.
Nhiều người lo ngại rằng sự cố Khởi Nghĩa nếu lan tỏa sang các xã đang triển khai siêu dự án này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới tình hình an ninh trật tự xã hội, gây khó khăn cho cả doanh nghiệp. Lúc đó, nguy cơ phá sản dự án là hiện hữu và sẽ tạo ra một tiền lệ xấu, làm nản lòng các doanh nghiệp tâm huyết với nông nghiệp, nông dân./.
Dự án do Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường triển khai.
Dự án bất thành, nông dân điêu đứng
Dù chưa thuyết phục được tất cả nông dân hai huyện Tiên Lãng, Vĩnh Bảo, nhưng đến cuối tháng 11/2009, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường đã tổ chức ký kết thuê được gần 500ha đất (bằng 25% kỳ vọng) của nông dân năm xã Cổ Am, Vĩnh Tiến, Trấn Dương, Hòa Bình (huyện Vĩnh Bảo) và Khởi Nghĩa (huyện Tiên Lãng) để triển khai "siêu dự án" nông nghiệp của mình trong vụ mùa năm đó.
Ngày 14/11/2009, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường tổ chức một buổi lễ ký kết hợp đồng thuê đất rầm rộ chưa từng có với nông dân xã Khởi Nghĩa với. Lãnh đạo huyện Tiên Lãng, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hải Phòng và đặc biệt là gần 20 cơ quan báo chí Trung ương và địa phương đã có mặt tại lễ ký này.
Tại đây, 1.110 hộ nông dân của xã Khởi Nghĩa đã tự nguyện ký vào hợp đồng cho Công ty Sơn Trường thuê hơn 105ha đất nông nghiệp trong vòng 5 năm, chủ yếu là đất trồng lúa.
Đổi lại, những hộ nông dân nghèo cầm trước một số tiền lớn bằng cả vụ thu hoạch mà chẳng phải lao động tay chân gì.
Cho doanh nghiệp thuê đất sản xuất, các hộ nông dân cũng vội vã bán các tư liệu sản xuất của mình đi như cày, bừa, trâu bò, xe cộ... và tự đi tìm cho mình một công việc tạm thời như đi bán hàng rong, thợ hồ, xe ôm... Chỉ có một số ít nông dân làm việc trong các nông trang của dự án.
Còn về phía doanh nghiệp, khi có đất, họ bắt tay ngay vào việc san mặt bằng, phá toàn bộ bờ thửa và triển khai đào rãnh kênh mương chằng chịt.
Ông Nguyễn Văn Bích - Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Khởi Nghĩa cho biết trong tổng số hơn 105ha đất thuê của nông dân, Công ty Sơn Trường chỉ trồng mới 4ha rau muống, gieo sạ 2ha lúa, số diện tích đất thuê còn lại để hoang, cỏ mọc cao cả mét.
Chưa kịp kết thúc mùa vụ vào tháng Năm này, ngày 20/3 vừa qua, Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường đã đơn phương đề nghị phá hợp đồng thuê đất với bà con nông dân làm họ bất ngờ, luống cuống và bất bình. Lý do doanh nghiệp này đưa ra là họ khảo sát “không kỹ,” đất Khởi Nghĩa bị sình lầy, không phù hợp với việc đưa cơ giới hóa vào sản xuất tập trung.
Bị phá vỡ hợp đồng, nông dân xã Khởi Nghĩa lâm vào cảnh khó khăn khiến họ bức xúc, phản ứng kịch liệt lên chính quyền địa phương. Bởi lẽ, để khôi phục lại sản xuất, họ phải mất ít nhất một tháng để tiến hành một loạt công việc như chia lại ruộng đất, đắp bờ thửa, làm lại hệ thống thủy lợi, giao thông, mua sắm công cụ lao động...
Ước tính, chi phí khôi phục mỗi sào ruộng phải mất từ 7-8 triệu đồng - khoản tiền không nhỏ với các hộ dân nghèo Khởi Nghĩa.
Bài học đầu về hiện đại hóa nông nghiệp
Triển khai quá nóng vội là những gì người ta thấy ở siêu dự án nông nghiệp này. Một cách làm hoàn toàn mới mẻ trong sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam, chưa một lần làm thí nghiệm, song doanh nghiệp lại mạnh tay triển khai ồ ạt với quy mô lớn, trên diện rộng và liên quan tới hàng nghìn hộ nông dân.
Nghị quyết 26-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông thôn, nông dân chỉ rõ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu... Tuy nhiên, người nông dân vẫn là chủ thể của quá trình phát triển. Nghị quyết cũng nhấn mạnh giải quyết việc làm cho nông dân là nhiệm vụ ưu tiên xuyên suốt trong mọi chương trình phát triển kinh tế-xã hội của cả nước.
Trong trường hợp này, không thể phủ nhận sự mạnh dạn, tiên phong của một doanh nghiệp đầu tư cả trăm tỷ đồng vào trong lĩnh vực nông nghiệp. Tuy nhiên, doanh nghiệp mới chỉ chú trọng đến việc cơ giới hóa nông nghiệp bằng máy móc, trang thiết bị và những công nghệ cao để đem lại lợi nhuận kinh tế chứ chưa thực sự chú trọng đến người nông dân.
Thay vì trao cơ hội cho nông dân tiếp cận khoa học kỹ thuật cao, tiếp cận máy móc hiện đại thì dự án trên lại tách người nông dân rời xa đồng ruộng, rời xa tư liệu sản xuất.
Chưa biết hiệu quả kinh tế đến đâu, doanh nghiệp sẵn sàng chi cả tỷ đồng cho nông dân “ngồi mát ăn bát vàng” bằng cách trả tiền thuê đất cao gấp 2-3 lần so với hiệu quả trồng lúa. Bằng cách này, doanh nghiệp cho rằng là làm lợi cho dân. Song ai cũng biết, bản hợp đồng thuê đất với nông dân chỉ kéo dài trong 5 năm, bởi đến năm 2014, hiệu lực của Nghị định số 64/CP của Chính phủ (là Nghị định quy định về việc giao đất nông nghiệp cho hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích sản xuất Nông nghiệp) hết hiệu lực.
Khi đó, nhiều người còn phân vân không biết nông dân ở những vùng dự án này có được giao đất nữa hay không, khi mà họ không còn nhu cầu dùng đất để sản xuất nông nghiệp mà chỉ để cho doanh nghiệp thuê làm dự án.
Nếu còn chủ quan
Sau thất bại ở Khởi Nghĩa, ông Tạ Quyết Thắng - Tổng giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn Sơn Trường một mực cho rằng người bị thiệt hại duy nhất và nặng nề chỉ có Sơn Trường. Nông dân, chính quyền địa phương không bị ảnh hưởng gì cả.
Trái với suy nghĩ của ông Thắng, sự vụ trên đã làm đau đầu lãnh đạo huyện Tiên Lãng cũng như xã Khởi Nghĩa. Niềm tin của người dân đối với chính quyền xã, huyện đã bị giảm sút.
Theo ông Nguyễn Biên Hoà, Chủ tịch hội nông dân xã Khởi Nghĩa, nếu bây giờ có dự án nông nghiệp nào khác đầu tư vào xã thì sẽ rất khó khăn trong việc huy động dân làm theo.
Hiện nay, một mặt chính quyền ra sức dàn xếp giải quyết những tranh chấp giữa người dân và doanh nghiệp về lợi ích kinh tế, mặt khác phải tìm mọi biện pháp tổ chức sản xuất nông nghiệp, tránh tình trạng để diện tích đất trên bị hoang hóa thêm một vụ nữa, giảm thiệt hại cho nông dân.
Nhiều người lo ngại rằng sự cố Khởi Nghĩa nếu lan tỏa sang các xã đang triển khai siêu dự án này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới tình hình an ninh trật tự xã hội, gây khó khăn cho cả doanh nghiệp. Lúc đó, nguy cơ phá sản dự án là hiện hữu và sẽ tạo ra một tiền lệ xấu, làm nản lòng các doanh nghiệp tâm huyết với nông nghiệp, nông dân./.
Văn Đức (Vietnam+)